RIDVAN ARAS-KONUK YAZAR
Oysa, kurulduğu yıl şampiyon olarak Harika Lig’e çıkan, “Anadolu Yıldızı” Es Es’ler, “en âlâ başaltı takım” olarak kalmamış; üç İstanbul ekibinin, İstanbul’da bile taraftar üstünlüğünü koruyamamak tehlikesi karşısında, birlikte hareket etme kararını aldıkları bir ihtilal gerçekleştirmişti.
Eskişehir iki sebepten amatörde
Daha evvel de alt liglere düşmüş, üçüncü liglere kadar gitmiş ve lakin küllerinden doğan kulüp bu sefer ne olmuştu da toparlayamamış, neden Amatör Lig’e kadar yuvarlanmıştı? Bu can alıcı sorunun karşılığı tek cevapta kapalı değil elbette. Temel iki başlığa indirgemek tahminen de kolaylaştırıcı olacaktır: İç ve dış dinamikler…
İstanbul’un büyükleri düşmemeye oynuyordu
Dış dinamiklerden başlamak daha uygun olacak. Zira, bir spor kulübünü içinde bulunduğu ülke sporundan farklı ele almak, sağlıklı sonuçlar doğurmayacaktır. Bilindiği üzere, ülke futbolu 80’li yıllara gelinceye kadar kurumsal yapıya sahip nitelikte değildi. Genelde iş insanlarının mali güçleri, kamuoyundaki tesirleri çok daha belirleyiciydi. Hakikaten, 70’lerin ortasında patlayan petrol krizinin iş dünyasını sarsması, İstanbul’un tanınmış kulüplerinin bırakınız şampiyonluğa oynamasını, ligden düşme potasına girmelerine neden olduğu malumumuz.
Sektörleşmeyle adil rekabet yara aldı
80 sonrası ise, iş dünyası kadar futbolun da toparlanması, çıkarılan dersler, altyapının değer kazanması, korsan olarak yayınlara başlayan ülkenin birinci özel kanalı Magic Box’la gelen yayın gelirleri ve daha sonrasında ise Avrupa gelirleri… Yani, TFF’nin bağımsız örgütlenmesiyle koşut giden “sektörleşme” devri. Lakin, değineceğimiz üzere, bölüm olmanın temel şartlarından olan adil rekabetin ve finansal kontrolün pek de yaşanmadığı, kulüpler ve ligler ortasında derin uçurumların meydana geldiği bir dönem… Aslında, ülke futbolunun 3. Lig’e düşmesi, şampiyonunun üç ön eleme oynaması bölümün muvaffakiyetini göstermiyor mu?
Es-Es’in son düşüşü felaket oldu
Eskişehirspor’un birinci düştüğü 1982 kelam konusu uçurumun oluşmadığı, yeni sistemin yeni yeni uç vermeye başladığı bir periyottu, Lige döndü ve toparlandı. Ha keza, dönüşünün daha uzun mühlet aldığı 1995 yılından başlayan süreç, kulüp fırsatları ıskalamış olsa da, kent dinamiklerinin kadrosu üst ittirmesine yetecek gücü olduğu bir periyottu. Ancak, sonuncusu felaket oldu. Zira, bir grubun artık büyük paraların döndüğü, gelirlerin yüksek olduğu Üstün Lig’den düştüğünde, mali yapısını döndürmesi mümkün değildi. Karabük, Mersin, Malatya üzere ekipler bunu yaşamamış mıydı? Ligde var olmak için, büyük para harcamak, bunu karşılamak için başta futbolcu satmak üzere ekstra gelirlere sahip olmak gerekirdi. İşte Eskişehirspor tam da bunu yaşadı.
Başarı para, para da başarıyı getirirdi!
Geldiğimiz nokta, belirttiğimiz çerçeve içinde Eskişehirspor ne yaptı? Tahminen daha doğrusu, neyi yanlış yaptı? noktasıdır. Uzun yıllar boyunca “küçük ölçekte”, “kendi yağıyla kavrulan” Es Es, borç-harcama düzeyini nispeten artırarak, ölçeğini büyütmüş, bunun sonucunda 1. Lig’in orta halli kadrosu kimliğine bürünmüştü. Temelinde bu ortam kurumsallaşma açısından bir fırsat sunmuyor değildi. Yani, altyapısıyla, tesislerdeki mevcut meselelerin tahlili yanında, mali sistemin oturması, iştirakin bünyeye uygun hale getirilmesi üzere risk teşkil edebilecek ögeler halledilebilirdi. Fakat, sistemin önerdiği salt başarıydı, muvaffakiyet para, para da muvaffakiyet getirirdi. Kadrosu tekrar 1. Lig’e getiren de bu değil miydi? Esasen, kim kurumsaldı ki? Tam bu sırada, imkân doğmuş, Sergen (Yalçın) dahil çok sayıda futbolcu bünyeye katılmıştı. Şampiyonluğa kimse “Hayır” demezdi. Denmedi de.
Bisiklet acı bir fren yaptı ve yapıyı bozdu
Fakat, bu kurallarda diğer model imkanı kalmamış, Eskişehirspor tek seçenekle baş başa kalmıştı: Muvaffakiyet. Bu ise, artık kurumsal bir yapılanmayla gerçekleşmeyecekse, ferdî marifetlerle, piyasayı bilen bir isimle olurdu. İsim hazırdı: Halil Ünal. Nitekim de, Halil Ünal ile birinci sene ligde kalma muvaffakiyetini gösteren kulüp, sonraki yıllarda yaptığı flaş transferlerle isminden kelam ettirmeye, büyük ve coşkulu taraftarının dayanağıyla, UEFA’ya gitmiş ve Türkiye Kupası’nı zorlamaya başlamıştı. Bunda hiç kuşkusuz İstek Çalımbay’ın da tesiri olmuştu. Ligin sağladığı ayakbastı parası, galibiyet primleri, İddaa geliri vb derken Alper Potuk, Tarık Çamdal üzere isimlerin satışlarından elde edilen gelirler kulübün döndürülmesini sağlıyordu. Borç büyüktü, ama kadronun toplam kıymeti bunu karşılıyordu. Artık “win-win”den (kazan kazan) diğer prosedür, muvaffakiyetten öbür yol yoktu. Bisiklet süratle yol alıyor, pedala bastıkça aralıklar aşılıyordu. Durmak düşmek demekti, bu döngü bozulmamalıydı. Çan eğrisinin tam zirvesine gelmişken, bisiklet fren yaptı, şoför değişti, ne olduysa da ondan sonra oldu. Yapı hakikat olmayabilirdi, tahminen revizyon yapılabilirdi, ancak yolda iz bırakan o acı “fren” var olan yapıyı bozdu, hasar alan sistem biraz daha yol aldı, ancak o kadar… Mali portföy döndürülemedi, futbolcular bedelsiz gitti, grup kıymeti borcun gerisine geriledi.
Hesap veren olmadı, herkes yoluna gitti
Alt ligde sırtında kamburla eski günlere dönmek, en başta tabir ettiğimiz sistem icabı mümkün değildi. Son baht, Göztepe Play-off finaliydi ki penaltılarla kaybedilen maç aslında Es Es’in finali oldu. “Kurumsallaşma yoktu” dedik, fırsat alt ligde kaçmıştı. “Pastanın büyüdüğü” Muhteşem Lig’de “kurumsallaşma, açıklık, katılımı” beklemek safdillik olurdu. Gerçekten, bu yapıyla hesap veren olmadı, Genel konseylerde el kalktı, ibra yapıldı, sepet koluna herkes yoluna denildi ve bu günlere gelindi.
Başkan tipi değişti, belediyeler de yetmez artık
Kuruluştan bugüne geçen 58 yıllık süredeki liderleri incelediğimizde, bir özeti görmek mümkün: Kenti temsil eden bir ism olan Aziz Bolel’in başkanlığında başlayan ve lakin bilhassa Yalçın Kılıçoğlu’nun mali dayanağıyla ilerleyen; daha sonraki kısımlara irili-ufaklı iş insanlarıyla sürdürülen; sıkıştığı anlarda Selami Vardar ve Aydın Arat üzere belediye liderlerinin müdahalesinin kâfi olduğu zamanlar… “Yeterli olduğu zamanlar” diyoruz, zira, kentin ülke ekonomisindeki yerinin yeterli seviyede olduğu kadar, belediye bütçelerinin Üstün Lig gruplarını ayakta tutmaya yettiği vakitlerden bahsediyoruz. Artık ise Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin bütçesinin tümünün dahi rastgele bir İstanbul kadrosunun borcuna yetişmeyeceği bir hal var. Velhasıl kenti aşan bir durum kelam hususudur artık.
Başkanlardan kelam ediyorduk, artık iş insanları da yok, liderler taraftarın içinden gelenler. Yani, yazgısıyla baş başa. Düşenin dostu olmazmış derler, bu sadece iş insanlarının talip olmamasından değil, hakemlerin daha özensiz kararlar almasından tutun da, Finansal Fair-Play’in tek işlediği grup olarak Eskişehirspor’un süreklilik arz eden transfer yasağına, puan silmelerine kadar kendini göstermişti zati. Yani, düşene bir tekme çokça yaşandı.
Eskişehirspor tekrar ayağa kalkabilir
Veee, Es Es artık Amatör Lig’de. Öncü taraftarı, değerli futbol kültürü ile hem de… Bu tarihî altyapısıyla yine ayağa kalkabilir mi? Neden olmasın? Evvel borcunu temizlemesi, otokontrolü olan bir sistem oluşturması, “akil adamlar” yerine, profesyonel ögelerden oluşan bir yapıyla elbette mümkün. Bunun şirket veyahut dernek çatısı altında olması çok da değerli değil. Yaşanan deneyimler bunu sağlayacaktır. Eskisinin cenaze namazı manasına gelecek “yeni” ön-eki ve müdahalesiyle bu günlerinden mesul olan “siyaset” işin içinde olmasın kâfi.
